'सुन’ खोज्दै लंका

'सुन’ खोज्दै लंका

• श्रीलंकाको उद्योग-व्यापारमा नेपाली

'लंकाको सुन...' अर्थात् नेपालको लोकपि्रय जनआहान । र, त्यही सुनको खोजीमा श्रीलंका पुग्ने नेपाली उद्योगी हुन्, विनोद चौधरी।  संसारका विभिन्न १९ देशमा लगानी विस्तार गरसिकेका र विश्वका अर्बपतिहरूको सूचीमा दरिएका चौधरी १७ वर्षअघि नै यहाँ आइपुगेका हुन्।

केहीअघि मात्र उनी अध्यक्ष रहेको सिंगापुरस्थित कम्पनी सिनोभेसन-सीजीले जाफ्ना प्रायद्वीपमा ७ करोड ५० लाख अमेरिकी डलरको लगानीमा सिमेन्ट उद्योग सञ्चालनको प्रस्ताव यहाँको सरकारसमक्ष गरेको थियो। त्यसका लागि चौधरी स्वयं माइला छोरा राहुलका साथ कोलम्बो पुगेका थिए।

स्थानीय सञ्चार माध्यमहरूका अनुसार वाषिर्क ६ लाख टन सिमेन्ट उत्पादन क्षमताको उक्त उद्योग सञ्चालनका लागि श्रीलंकाको लगानी बोर्डलगायत सरोकारवाला निकायबाट कम्पनीले प्रारम्भिक स्वीकृति पाइसकेको छ।  अहिलेसम्म सिनोभेसन सीजीले होटल र रसिोर्टमा गरी यहाँ करबि २० करोड अमेरकिी डलर लगानी गरसिकेको छ।

सिनोभेसन र भारतको ताज समूहको साझेदारी रहेको ताज एसियाले कोलम्बोको ताज समुद्र र ताज एयरपोर्ट गार्डेन होटल सञ्चालन गररिहेको छ। एक रातको दुई सयदेखि ७ सय ५० डलरसम्म पर्ने तीन सय कोठा भएको कोलम्बोको गल्फ फेसमा अवस्थित पाँचतारे ताज समुद्र श्रीलंकामै नामूद मानिन्छ। आफ्नो लगानीको वस्तुस्थिति बुझ्न चौधरी दुई-तीन महिनाको अन्तरालमा कोलम्बो आइरहने ताज समुद्रका एक कर्मचारी बताउँछन्।

सिनोभेसन-सीजीकै अर्को सहायक कम्पनी जिंक हस्पिटालिटीले यहाँका होटल र रसिोर्टको प्रतिष्ठित ब्रान्ड जेटविङ्मा समेत लगानी विस्तार गरसिकेको छ। यसअघि नै जिंकले निगम्बोको जेटविङ् सी र सिगिरयिाको जेटविङ् विलुयानामा साझेदारी गरसिकेको छ। साथै, क्यान्डीको पाँचतारे होटल जेटविङ्मा पनि करबि १ करोड ५० लाख डलरबराबरको साझेदारी लगानी प्रक्रियालाई अगाडि बढाएको छ। जेटविङ् होटल र रिसोर्ट व्यवसायमा श्रीलंकाको अर्को प्रतिष्ठित समूह हो।

राहुल चौधरी कार्यकारी निर्देशक रहेको जिंकले विलपथ्थु, सिगिरिया, वेलिगामा, उनवातुना, गले र वाडुवालगायतका स्थानमा समेत लगानी विस्तारको योजना बनाएको छ। त्यसै गरी जंगल सफारी पर्यटनलाई लक्षित गर्दै जिंकले हट्टनस्थित तीनवटा बंगलालाई बुटिक होटलमा रूपान्तरण गररिहेको छ। श्रीलंकामा लगानी विस्तारका लागि आवश्यक वातावरण बनाउन विनोदका पुराना मित्र देशबन्धु तिलक डी जोयसाले सघाइरहेका छन्।

श्रीलंका सरकारले चालू सन् २०१३ का लागि २ अर्ब ३६ करोड अमेरिकी डलरको प्रत्यक्ष वैदेशिक लगानी र ७.५ प्रतिशत आर्थिक वृद्धिदरको लक्ष्य राखेकाले चौधरीजस्ता थुप्रै विदेशी यहाँ आकषिर्त भइरहेका छन् । २६ वर्ष लामो गृहयुद्ध अन्त्यको घोषणा, जो चार वर्षअघि नै भएको हो, सँगै सरकारले पूर्वाधार र औद्योगिक विकासलाई प्राथमिकतामा राखेका कारण विदेशी लगानी ओइरिने क्रम जारी छ। चिनियाँ र पश्चिमा कम्पनीहरू हरेक वर्ष अर्बौं डलर लगानी गररिहेका छन्।

यसरी चम्किँदै गएको श्रीलंकाली अर्थतन्त्रप्रति नेपाली व्यवसायी पनि आकषिर्त नहुने कुरै भएन। चौधरीजस्ता ठूला मात्र होइन, स-साना नेपाली उद्योगी-व्यवसायी पनि श्रीलंकालाई आधारभूमि बनाउन थालेका छन्।

तिनैमध्येका हुन्, बालकोट, तेह्रथुमका दुर्जजंग -डीजे) सुब्बा, ५०। त्यसो त उनले गृहयुद्धकै दौरान श्रीलंकामा व्यावसायिक पाइला राखेका हुन्। उनी यहाँ फर्निचर र कर्पोरेट एवं खेलकुदका ट्रफी उत्पादनसम्बन्धी व्यवसायमा संलग्न छन्। द्वन्द्वको चुनौतीलाई अवसरमा परिणत गरेकै कारण श्रीलंकाको नेपाली समुदायबीच 'सुब्बा दाइ'को परचिय बनाएका उनी अन्तर्राष्ट्रिय उडानहरूमा 'बिजनेस क्लास'मा यात्रा गर्ने थोरै नेपालीमध्ये पर्छन्। भन्छन्, "हन्डर खाँदाखाँदै हावाले बगाएर ल्याइपुर्‍यायो।"

ठ्याक्कै हिसाब गर्न नमिले पनि सुब्बाको उद्योगबाट वाषिर्क रूपमा करोडौँ मूल्यका फर्निचर तथा ट्रफी अमेरिका, क्यानाडा, अस्ट्रेलिया, हल्यान्डलगायत मुलुकमा निर्यात हुने गरेको उनी बताउँछन्। भान्सा र बेडरुमका फर्निचर र स्टेनलेस स्टिलका र्‍याकहरूमा उनको उद्योगले राम्रै ब्रान्ड बनाएको छ।

श्रीलंकाली समाजमै दुई दशकभन्दा बढी बिताएका सुब्बालाई मातृभूमिको व्यावसायिक वातावरणले भने त्यति उत्साही बनाएको छैन। भन्छन्, "के गर्नु, नेपालमा व्यापार-व्यवसायलाई राज्य र समाजले प्राथमिकतामै राखेका छैनन्।" श्रीलंकामा भने सरकारी हस्तक्षेपमुक्त र निर्वाध ढंगको व्यावसायिक वातावरण रहेको उनी बताउँछन्। तैपनि, नेपालमा व्यवसाय विस्तारका लागि अध्ययन गररिहेको उनको भनाइ छ।

पछिल्ला वर्षमा नेपाल र श्रीलंकाबीचको द्विपक्षीय व्यापारको तथ्यांक हेर्दा सन् २००९ मा नेपालबाट ११ करोड ७२ लाख रुपियाँको वस्तु निर्यात भएकामा सन् २०१२ मा आइपुग्दा त्यो घटेर १ करोड ५४ लाख रुपियाँ पुगेको छ। तर, त्यस अवधिमा आयात भने ६ करोड ३४ लाख रुपियाँबाट बढेर १४ करोड रुपियाँ पुगेको छ। यस्तौ चुनौतीका बीच पनि द्विपक्षीय व्यापार नेपालका पक्षमा हुने सम्भावना यी व्यवसायीले देखेका छन्। सुब्बा भन्छन्, "नयाँ प्रविधिका साथ गुणस्तरीय वस्तु उत्पादन गर्ने हो भने सफल भइन्छ।"

यसरी नेपाल भित्रिने विदेशी वस्तुहरूलाई सहजै विस्थापन गर्न सकिने उनको विश्लेषण छ। श्रीलंकाको बसाइले सुब्बालाई व्यापार-व्यवसायको अनुभव मात्र दिलाएको छैन, यहाँको समाजमा रहेका राम्रा-नराम्रा पक्षहरू पनि नजिकबाट बुझ्ने अवसर मिलेको छ। भन्छन्, "यहाँ आएपछि व्यापारका सूत्रहरूसँगै धर्मको महत्त्व पनि थाहा भयो।"

यहाँ व्यवसाय गरेर चम्किरहेका अर्का व्यवसायी हुन्, फर्निचर व्यवसायी परशुराम गौतम। कोलम्बोको पेलियागोडास्थित ग्लोबल फर्निचर सोरुममा भेटिएका गौतमको ठाँटले पनि उनको व्यवसाय चम्किरहेको सहजै अनुमान लगाउन सकिन्छ। चितवन स्थायी घर भएका गौतम आठ वर्षअघि श्रीलंका छिरेका रहेछन्। जापान, अस्टे्रलियालगायत मुलुकको समेत लामो अनुभव सँगालेका उनको दिन देशभरका डिलर र सबडिलरहरूसँगको सम्पर्क र भेटघाटमै बित्छ।

गौतमको कम्पनीले घर, अफिस र आउटडोर प्रयोजनका लागि चाहिने फर्निचरहरू उत्पादन र बिक्री गर्छ। सोरुम र फ्याक्ट्रीमा गरी १४ जना श्रीलंकालीले रोजगारी पाएका छन्। त्यसो त उनले नेपालमै काठमाडौँको न्युरोडमा जुत्ता पसल पनि राखेका रहेछन्।

चिनियाँ र श्रीलंकाली फर्निचरहरूको तीव्र प्रतिस्पर्धाका बीच गौतमले आफ्ना उत्पादनहरूको बजार बढाउँदै लगेका छन्। अझ श्रीलंकाको फर्निचर ब्रान्ड डम्रु दक्षिण एसियाकै उत्कृष्टमा गनिन्छ। गौतम भन्छन्, "द्वन्द्वको समाप्तिपछि नयाँ खेलाडीहरूको प्रवेश भएकाले पनि प्रतिस्पर्धा चर्को भएको हो। विशेष गरी चिनियाँ व्यापारीले आफ्नो व्यापार विस्तार गर्दै लगेकाले मुनाफा घट्दै गएको छ।"

यहाँको व्यापारलाई नेपालमा विस्तार गर्ने योजना गौतमले पनि नबुनेका होइनन्। तर, दुई मुलुकको 'बिजनेस मोडल'मा ठूलो अन्तर रहेका कारण असफल भइने हो कि भन्ने चिन्ता उनलाई छ। नेपालमा जस्तो सामान बेचे पनि एकपटक ग्राहकले लगेपछि व्यापारी जिम्मेवारीमुक्त हुन्छ। तर, यहाँ व्यवसायीले बिक्री गर्दैमा छुटकारा पाउँदैनन्। प्रतिस्पर्धा यति चर्को छ कि कम्तीमा एक वर्षसम्मको वारेन्टी र बिक्रीपछिको सेवा दिनुपर्ने बाध्यता छ। स्थानीय व्यापारीहरूसँग प्रतिस्पर्धा गर्न पनि ग्राहकहरूको मन नजिती सुखै छैन। त्यसबाहेक नेपाल र श्रीलंकाको व्यावसायिक वातावरणको अन्तर पनि प्रस्ट ढंगले खुट्याउँछन् उनी। नेपालीप्रति श्रीलंकालीहरूको सद्भाव र सकारात्मक सोचले उनलाई आफ्नो व्यापार फैलाउन केही सहज भएको रहेछ। भन्छन्, "अरू चार वर्ष राम्रैसँग टिकियो भने डिपार्टमेन्ट स्टोर या ठूलो फर्निचर सोरुम खोल्ने सोच छ।"

स्ट्रेटफोड एभिन्यु, कोलम्बो-६ को घर नम्बर १५ मा रहेको बोर्डरल्यान्डको कार्यालयभित्र छिर्दा काठमाडौँको ठमेलमा पुगेजस्तो महसुस हुन्छ। यहाँ राखिएका साहसिक पर्यटनमा प्रयोग गरनिे सामग्रीहरूले त ठमेलकै कुनै पर्यटनसम्बन्धी  कम्पनीको झल्को दिन्छ। श्रीलंकालीहरूमाझ यस्ता सामग्री त्यति परििचत छैनन्। तर, लक्ष्मी लिम्बू क्याम्बेल र वेड क्याम्बेलले साहसिक पर्यटन लक्षित व्यवसाय सञ्चालनमा ल्याएर श्रीलंकालीहरूलाई यसबारेमा परििचत गराउँदै छन् ।

१० वर्षअघि कोलम्बो पुगेको यो जोडी श्रीलंकालीहरूमाझ र्‍याफ्टिङ्, कायकिङ् र हाइकिङ्जस्ता एडभेन्चर स्पोट्र्सप्रति रुचि बढाउन क्रियाशील छ। कोलम्बो-६ स्थित बोर्डरल्यान्ड श्रीलंकाको कार्यालयबाट यो जोडी अचेल लिडरसिप तालिम सञ्चालन गर्छ। यस्तो प्याकेज लिनेहरूमा स्कुल-कलेजका विद्यार्थीदेखि ठूला बहुराष्ट्रिय कम्पनी, कर्पोरेट हाउस र बैंकका कर्मचारी छन्।

यस किसिमको आउटडोर प्याकेज चलाउने थोरै श्रीलंकाली कम्पनीमध्ये बोर्डरल्यान्ड सबैभन्दा प्रतिष्ठित कम्पनीमा गनिन्छ। विदेशी नागरकिहरूका लागि रोजगारमा आउन कडाइ भएकाले पनि आवश्यक जनशक्ति ल्याउन नसकिएको बेड बताउँछन्। यावत् कठिनाइ र प्रतिकूल अवस्थाका बाबजुद पनि बोर्डरल्यान्डले अहिलेसम्म करबि २२ हजार जनालाई विभिन्न प्याकेज उपलब्ध गराइसकेको छ। बेडका अनुसार अब थाइल्यान्डमा समेत सेवा विस्तार गर्ने योजना छ।

रोचक त के भने वेड क्याम्बेल, अनिल चित्रकार र मेघ आलेको संयुक्त पहलमा सन् २००१ मै काठमाडौँ बोर्डरल्यान्ड नेपाल स्थापना गरएिको थियो। यस अन्तर्गत चीनको नाका तातोपानी नजिक बोर्डरल्यान्ड रिसोर्ट सञ्चालनमा छ। तर, दरबार हत्याकाण्डपछि नेपालको पर्यटन क्षेत्र ओरालो लागेको र श्रीलंकामा तमिल टाइगर्स र सरकारबीच युद्धविराम भएको मौका छोप्दै यसलाई कोलम्बोमा विस्तार गरएिको आले बताउँछन्। भन्छन्, "श्रीलंकामा सुरु गर्दा प्राविधिक र उपकरण नेपालबाटै लगिएको हो।" आउटडोर क्याम्पिङ्मा श्रीलंकाको दक्षता छ भने र्‍याफ्टिङ् र क्यानोइङ्जस्ता एडभेन्चर स्पोर्ट्समा नेपालबाट सहयोग भइरहेको छ।

बोर्डरल्यान्डले श्रीलंकामा बनाएको राम्रो ब्रान्डले साहसिक पर्यटनमा नेपालले आफ्नो अनुभवलाई निर्यात गर्न सक्छ भन्ने पनि देखाएको छ। आले भन्छन्, "यसले साहसिक खेल र पर्यटनमा नेपालको अन्तर्राष्ट्रिय छवि र क्षमता प्रस्ट्याउँछ।"