प्रवेशद्वारमै बेइज्जती

प्रवेशद्वारमै बेइज्जती

• युरो-३ मापदण्डका नयाँ ट्याक्सी सञ्चालनमा आउने दाबी तर थोत्रा ट्याक्सी विस्थापनमा आशंका

अब त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट राजधानी सहर ओहोरदोहोर गर्ने पि्रपेड ट्याक्सी युरो-३ मापदण्डका हुनेछन्। पाँचसिटे एक हजार सीसीभन्दा बढी क्षमताका ती ट्याक्सीमा सञ्चार सुविधा, डिक्कीबाहेक चार ढोका र एउटै रंग हुनेछ। ट्याक्सी चालकहरू एउटै युनिर्फममा देखिनेछन् र उनीहरू सामान्य अंग्रेजी बुझ्ने र बोल्नसमेत सक्नेछन्।

नेपाल नागरकि उड्डयन प्राधिकरणले टेन्डर प्रक्रियामार्फत गत वर्षको ७ वैशाखमा हरियो नम्बर प्लेटको पि्रपेड ट्याक्सी सञ्चालनको जिम्मा एक निजी कम्पनीलाई दिन गरेको सम्झौताले यही भन्छ।

ठेक्का स्वीकृतपछिको सम्झौता अनुसार हाल सञ्चालनमा रहेका हरियो नम्बर प्लेटका थोत्रा र गएगुज्रेका १ सय ६८ वटा ट्याक्सी चालू आर्थिक वर्षभित्रै विस्थापित गर्नुपर्ने थियो। र, तिनका बदलामा तीन सयवटा युरो-३ मापदण्डका नयाँ ट्याक्सी सञ्चालनमा आइसक्नुपर्ने थियो। सम्झौता भएका मितिले तीन महिनाभित्र १ सय ५० वटा नयाँ गाडी र ६ महिनाभित्र बाँकी १ सय ५० वटा गाडी थपिनुपर्ने हो। तर, अहिलेसम्म विस्थापित हुनुपर्ने ट्याक्सी गुडिरहेका छन् भने नयाँ कहिलेदेखि सञ्चालनमा आउने हुन्, अनिश्चित छ।

वर्षभरि बेपर्वाह रहेका व्यवसायीले असारको पहिलो सातामा भने थोरै भए पनि गाडी दर्ता गराउन क्रियाशीलता देखाएका छन्। र, त्रिभुवन विमानस्थल कार्यालयले पनि यसमा सक्रियता देखाएको छ। तर, सम्भावित स्पष्टीकरण वा कारबाहीबाट बच्न आर्थिक वर्षको अन्त्यतिर कम्पनीले गाडी खरदिको यो प्रक्रिया अघि बढाएको छ। खासमा नयाँ ट्याक्सीका सम्बन्धमा अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगले खोजबिन सुरु गरेपछि मात्र विमानस्थल कार्यालय सक्रिय भएको हो।

ठेक्का पाएको कम्पनीले ४ असारमा पर्यटक नम्बर उपलब्ध गराइदिन आग्रह गर्दै यातायात व्यवस्था विभागलाई पत्र लेखेको छ। त्यसअघि विमानस्थल कार्यालयले २३ जेठमा वाग्मती अञ्चल यातायात व्यवस्था कार्यालयलाई तीन सयवटा गाडीलाई पर्यटक नम्बर उपलब्ध गराउन पत्र लेखेको थियो। स्रोतका अनुसार विभागले हरियो नम्बर प्लेट उपलब्ध गराउने सम्बन्धी फाइल मन्त्रालय पठाइसकेको छ । तर, मुलुकको प्रवेशद्वारमै रहेर गिज्याइरहेका रुग्ण १ सय ६८ वटा गाडीका सम्बन्धमा भने केही प्रस्ट्याइएको छैन। जबकि, ती गाडी अत्यन्त थोत्रा भएकाले विमानस्थल र मुलुककै छविमा दाग लागेको महसुस गरी नयाँ गाडी ल्याउन टेन्डर आह्वान गरिएको थियो। र, टेन्डर प्रतिस्पर्धामा विमानस्थल हवाई यात्रु यातायात सेवा व्यवस्था कम्पनीसँग सात वर्षमा १ करोड ६८ लाख ८४ हजार रुपियाँ तिर्ने सर्तमा सम्झौता भएको थियो।

त्यति प्राथमिकताका साथ टेन्डर गरिए पनि यातायात कार्यालयलाई पठाइएको पत्रमा नयाँ पि्रपेड ट्याक्सी सञ्चालनमा आएपछि पुराना हटाउने प्रतिबद्धता कम्पनीले जनाएको मात्रै उल्लेख छ। प्रतिबद्धता पूरा नगरी पुराना ट्याक्सी पनि सञ्चालन गररिहेको खण्डमा गरिने कारबाही सम्बन्धमा भने विमानस्थल कार्यालय मौन देखिन्छ।

यातायात मन्त्रालयले भने प्रक्रियाका सम्बन्धमा प्रस्ट पार्न विभागलाई निर्देशनसमेत दिइएसकेको सहसचिव केशव शर्मा बताउँछन्। भन्छन्, "यसअघि भएको सहमति अनुसारका गाडी ल्याउने हो भने चलाउन पाइन्छ अन्यथा दर्ता हुँदैन। अर्को निर्णय नभएसम्म त्यसमा तलमाथि हुँदैन ।"

हाल सञ्चालनमा रहेका १ सय ६८ वटा पुराना ट्याक्सी विस्थापन गर्ने सर्तमा भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालयले त्यसको बदलामा आयात गरिने नयाँ गाडीमा ५० प्रतिशत भन्सार छुट दिने प्रक्रिया अगाडि बढाएको थियो। यसअघि ०५६ सालमा तीनपांग्रे विस्थापित गर्दा पनि तत्कालीन सरकारले भन्सार शुल्कमा ९९ प्रतिशत छुट दिएको थियो। तर, ५ वैशाखको मन्त्रिपरिषद्को बैठकमा पेस गरिएको भन्सार सुविधासम्बन्धी प्रस्तावमा 'नीतिगत रूपमा पुनःविचार गर्न फिर्ता पठाउने' निर्णय भयो। मन्त्रिपरिषद्को उक्त निर्णयलाई प्रस्ताव अस्वीकृत गरिएको अथ्र्याउँछन्, मन्त्रालयका उच्च अधिकारीहरू।

उता भन्सार सहुलियत पाउने आशमा रहेका व्यवसायीले नयाँ ट्याक्सी खरदि प्रक्रियालाई समानान्तर ढंगले अगाडि बढाइसकेका थिए। एयरपोर्ट ट्याक्सी सञ्चालन गररिहेको विमानस्थल हवाई यात्रु यातायात सेवा व्यवस्था कम्पनीका सञ्चालक विजय स्वाँर भन्छन्, "राज्यले छुट दिँदैन भने पनि ठीक छ, अब त हामीले आशा पनि गरेका छैनौँ।" उनी आफूहरूले सरकारको मुख नताकेर गाडी बुकिङ् गरसिकेको र साउन महिनाभित्र दुई सयवटा नयाँ गाडी भित्रिसक्ने दाबी गर्छन्।

खासमा थोत्रा ट्याक्सीलाई विस्थापित गर्ने गरी नयाँ टेन्डर आह्वानको उद्देश्य विमानस्थल परसिरमा वर्षौंदेखि विद्यमान सिन्डीकेटलाई तोड्नु रहेको भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालयका एक अधिकारी बताउँछन्। मुलुकको प्रवेशद्वारमै रहेको सिन्डीकेटले अन्तर्राष्ट्रिय रूपमै मुलुकको बेइज्जती भइरहेको ती अधिकारी बताउँछन्। तर, एक वर्षअघि विमानस्थल कार्यालय र ठेक्का पाउने कम्पनीबीच भएको सम्झौताले सिन्डीकेट तोड्ने सरकारी अधिकारीहरूको दाबीको खिल्ली उडाँउछ। जस्तो ः सम्झौता अनुसार उक्त कम्पनीले सात वर्षसम्म पि्रपेड पर्यटक ट्याक्सी चलाउन पाउनेछन् र त्यसपछि पनि विमानस्थल प्रशासनलाई सेवा चित्त बुझेको खण्डमा सम्झौता थप सात वर्षका लागि स्वतः नवीकरण हुनेछ।

विमानस्थल परसिरमा रहेको सिन्डीकेटको अन्य मिटर ट्याक्सीबाट समेत चर्को विरोध हुँदै आएको छ। यात्रु बोक्ने विषयलाई लिएर बेलाबेलामा मिटर ट्याक्सी चालक र एअरपोर्ट ट्याक्सी चालकबीच हात हालाहालको स्थितिसमेत सिर्जना भएको छ। यसैबीच सिन्डीकेट तोड्नुपर्नेलगायतका मागसहित मिटर ट्याक्सी व्यवसायीले सरकारसमक्ष ज्ञापन पत्रसमेत बुझाएका छन्। "विमानस्थलमा सबै ट्याक्सीलाई खुला गर्नुपर्ने तर्क राख्न सजिलो छ तर यात्रु र तिनको सामानको सुरक्षाको ग्यारेन्टी कसले लिने ?" स्वाँर भन्छन्, "मिटर ट्याक्सीले भाडामा गर्ने मनोमानी कसैबाट लुकेको छैन।"

उता सवारी दर्ता प्रक्रियाको निर्णायक अख्तियारी पाएको यातायात व्यवस्था विभागका उच्च अधिकारीहरू भने एयरपोर्ट ट्याक्सीका सम्बन्धमा विकसित घटनाक्रमप्रति अनभिज्ञता प्रकट गर्छन्। यद्यपि, विमानस्थल कार्यालयले जेजस्तो प्रक्रिया अगाडि बढाए पनि पुराना १ सय ६८ वटा ट्याक्सीको निर्णय नभई नयाँ गाडी दर्ता नगरिने विभागका महानिर्देशक सुदर्शन ढकाल बताउँछन्। भन्छन्, "पुराना ट्याक्सीका सम्बन्धमा प्रस्ट निर्णय नहुन्जेल नयाँ दर्ता हुँदैन।" विमानस्थल कार्यालयका महाप्रबन्धक दिनेश श्रेष्ठ भने पहिलो चरणमा १ सय ५० र दोस्रो चरणमा १ सय ५० भित्र्याउने पूर्वसहमति अनुसार नै पत्राचार गरिएको बताउँछन्। उनका भनाइमा यो विवाद करबि आठ वर्षदेखि चल्दै आएको होर  टेन्डरका बेलामा पुरानै ट्याक्सी व्यवसायीले नयाँ गाडी ल्याउने सहमति भएको हो। भन्छन्, "स्पेसिफिकेसनमा जे छ, त्यही अनुसारका गाडी मात्र चल्न पाउनेछन्। पूर्वसर्त अनुसारको आएन भने त चल्न दिँदैनौँ।"

सदाबहार किचलो

विमानस्थलमा ट्याक्सीको व्यवस्थापन र सञ्चालनसम्बन्धी विवाद नयाँ भने होइन । धेरै वर्षदेखि पुराना ट्याक्सी विस्थापित गर्ने र सिन्डीकेट खारेज गर्ने कुरा उठ्दै आए पनि व्यवहारमा लागू हुन सकेको छैन ।

पर्यटकीय सिजनका बेला एउटा ट्याक्सीले दैनिक सात टिपसम्म यात्रु बोक्छन् । एक टिपको औसत पाँच सय रुपियाँ लिन्छन्, यी थोत्रा ट्याक्सीले । अन्य ट्याक्सीको तुलनामा एअरपोर्टका हरिया ट्याक्सीको भाडा करिब दुई गुणा महँगो छ । आम्दानीकै कारण ४०औँ वर्ष पुराना गाडीसमेत राम्रै मूल्यमा बिक्री भइरहेका छन् । अझ पुराना ट्याक्सी विस्थापित गरेर नयाँ गाडी खरिद गर्दा ५० प्रतिशत भन्सार छुट पाइने कुराले पनि यिनको भाउ बढेको छ ।

विमानस्थलमा हरियो नम्बर प्लेटका यी गाडी चलाउनेहरू संगठित छन् । यी गाडीका धनी वा व्यवसायी र चालकहरूको सक्रियतामा खुलेको हवाई यात्रु यातायात सेवा व्यवस्था कम्पनीले नै अहिले पि्रपेड ट्याक्सीको ठेक्का हात पारेको छ । कम्पनी नयाँ गाडीहरू ल्याउने तरखरमा छ ।

कुनै बेला यहाँ गुन्डा नाइके राजु गोर्खालीको राज थियो । एकपटक त उनी आफैँले टेन्डर पारे र डेढ वर्ष चलाए पनि । मजदुर र चालकले विरोध गरेपछि झगडा पनि भयो । गोर्खालीको समूहले छाडेपछि यसलाई यातायात व्यवसायी महासंघ आफँैले चलायो । एवंरितले ट्याक्सी चालक र व्यवसायीको हातमा गयो, पि्रपेड ट्याक्सीको ठेक्का ।