अँध्यारो महादेशमा उज्यालो अवसर

 Nepal weekly

तीन लाखभन्दा बढी जनताको संहारक अपि|mकाको हिटलर भनिने तानाशाह इदी अमिनको नाम उच्चारण गर्दासमेत केही वर्षअघिसम्म धेरै नेपालीको आङ सिरंिग हुन्थ्यो । तर, अहिले रोजगारीका लागि नेपालीहरू धमाधम त्यही तानाशाहको मुलुक युगान्डा पुगिरहेका छन् ।

एचआईभी/एडसको उद्गम थलोका रूपमा चिनिन्छन् नाइजेरयिा, लाइबेरयिालगायतका पश्चिमी अपि|mकी मुलुकहरू । विश्वका कुल एचआईभी/एड्स संक्रमितहरूमध्ये ८८ प्रतिशत अपि|mकामै छन् । सबसहारा क्षेत्रको कहालीलाग्दो भोकमरी र जातीय द्वन्द्वका भयानक दृश्य हरेक दिनजसो टेलिभिजनको पर्दामा हैर्दै आएका नेपालीहरूका मन-मस्ितष्कमा अपि|mका भन्नेबित्तिकै गरबिी र हिंसाको चित्र बनेको थियो । यस्तो भयावह अपि|mकाको कहालीलाग्दो गरबिी र विपन्नताको विगतको परचियले नेपालीलाई खासै फरक परेको छैन । मानौँ, उनीहरू पनि यस्ता समस्यासँग वर्षौंदेखि अवगत छन् । त्यसैले होला, युरोप, अमेरकिा र खाडी मुलुकमा रोजगारीका लागि जाने नेपालीहरूको प्राथमिकतामा पर्न थालेका छन्, अपि|mकी महादेशका मुलुकहरू ।

संयुक्त राष्ट्रसंघद्वारा भर्खरै प्रकाशित एक रपिोर्टमा महासचिव ब्ाान कि मुनले समेत दस वर्षअघिसम्म 'होपलेस कन्टिनेन्ट' अर्थात् निराश महादेश भनेर चिनिने अपि|mकाले 'कन्टिनेन्ट अफ होप' अर्थात् आशलाग्दो महादेशको नयाँ परचिय पाएको उल्लेख गरेका छन् । सुडानमा भर्खरै सम्पन्न शान्तिपूर्ण जनमत-संग्रह, दक्षिण अपि|mकामा गत वर्ष भव्य रूपमा आयोजित विश्वकप फुटबल, केन्या र नाइजेरयिामा नयाँ संविधान जारी एवं इजिप्ट र ट्युनिसियामा भएको शान्तिपूर्ण परविर्तनले पनि अपि|mकाप्रति शताब्दीयौँदेखि बाँकी विश्वले राख्ने गरेको हेयपूर्ण दृष्टिकोणमा पूरै परविर्तन ल्याइदिएको छ । परण्िाामतः अपि|mकी महादेश निराश र असफल नभई अवसर र सम्पन्नताको परचिायक बन्ने दिशामा अग्रसर हुँदै गएको छ ।

अपि|mकाको बदलिँदो विश्वराजनीतिक घटनाक्रम र पछिल्ला दिनमा बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरूको अपि|mकी मुलुकहरूमा लागेको ओइरोका बारेमा नेपालीहरू पनि राम्रै गरी परििचत देखिन्छन् । त्यसैले होला, अपि|mकी मुलुकहरूमा बढ्दो लगानी र त्यसले सिर्जना गरेको रोजगारीको अवसर छोप्न नेपालका वैदेशिक रोजगार कम्पनी र व्यक्तिगत रूपमै पनि पहल सुरु भइसकेका छन्, जसका कारण पछिल्ला दिनमा अन्जान र अनकन्टार मुलुक अपि|mकामा नेपालीको उपस्िथति क्रमशः बाक्लिँदैछ ।

गैरआवासीय नेपाली संघ -एनआरएन)की अपि|mका संयोजक रञ्जना उदास पनि अपि|mकी मुलुकहरूमा नेपालीको बढ्दो प्रवेशलाई सकारात्मक ढंगले लिन्छिन् । उनका भनाइमा इमानदार र मिजासिलो छविका कारण पनि नेपालीहरूको माग बढिरहेको छ । गोरा जातिको शताब्दीयौँको हैकमबाट आजित अपि|mकीहरूले वर्णका हिसाबले पनि नेपालीहरुलाई सहज रूपमा लिने गरेका छन् । भारतीय कम्पनी र तिनका एजेन्टले पनि भाषाका कारण नेपालीलाई नै प्राथमिकता दिन्छन्, जसले गर्दा युरोप र अमेरकिामा जस्तो पराई बन्नुपर्ने अवस्था छैन । तलब र सुविधामा पनि खासै विभेद छैन ।

परविर्तित परििस्थतिमा अपि|mका लगानीका लागि 'भर्जिन ल्यान्ड' मानिन्छ । त्यहाँ अमेरकिा, चीन, भारतलगायतका मुलुकहरूका सयौँ कम्पनीले विभिन्न क्षेत्रमा आफ्नो सेवा र व्यापार विस्तार गररिहेका छन् । चीनका मात्रै करबि आठ सय कम्पनी अपि|mकाभर सञ्चालित छन् । वैदेशिक लगानी र त्यसले रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गरेको हुँदा अपि|mकी मुलुकहरूको राजनीति पनि क्रमशः संग्लिँदै गएको छ । दशकौँको द्वन्द्वमा पिल्सिएका सुडान, नाइजेरयिा, युगान्डा, इथोपियाजस्ता मुलुकहरूले अविश्वसनीय आर्थिक वृद्धि हासिल गररिहेका छन् । सडक, पुल, विमानस्थल, अस्पताल, विद्यालय, कलेज, होटल आदिको निर्माण तीव्र गतिमा भइरहेका छन् । यस्ता निर्माणले स्थानीय जनतालाई रोजगारी सिर्जना गर्नुका साथै विदेशी कामदारको माग पनि ह्वात्तै बढाएको छ । अर्धदक्ष र दक्ष कामदारहरूमा चिनियाँ, भारतीयकै बोलवाला  छ । भारतीयहरूको अपि|mका महादेशसँगको सम्पर्क त शताब्दी पुरानो मानिन्छ, जसका कारण रेस्टुराँ, होटल सञ्चालन गर्नेदेखि ठूलाठूला निर्माणकार्यमा भारतीयहरूको संलग्नता छ । भारतीयहरूको सहज आवतजावत र अपि|mकी सम्बन्धबाट नेपालीहरूले लाभान्वित हुने मौका पाएका हुन् ।



डाक्टरदेखि कुकसम्म

सुधारोन्मुख अर्थव्यवस्था र त्यसले आकषिर्त गरेको वैदेशिक लगानीका कारण नेपाली डाक्टर, पाइलट, इन्जिनियर, व्यवस्थापक, लेखापरीक्षक र कुकहरूका लागिसमेत अपि|mका अवसरको थलो बन्न पुगेको छ । अवकाशप्राप्त सुरक्षाकर्मीहरूले पनि गतिलो अवसर पाउने गरेका छन्, त्यहाँका बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरूमा । गैरसरकारी संस्था, संयुक्त राष्ट्रसंघ र अमेरकिी नियोगमा पनि ठूलै संख्यामा नेपालीले रोजगारी पाएका छन् । कतिपय नेपाली भारतबाट सोझै पुगेका छन् भने केही नेपालका रोजगारदाता कम्पनीमार्फत भारतीय कम्पनी हुँदै । दक्ष र विभिन्न पेसामा भएका कारण उनीहरूको तलब र सुविधा पनि खाडीको तुलनामा निकै आकर्षक छ । अर्धदक्ष नेपालीले समेत मासिक कम्तीमा एक हजार डलरभन्दा बढी तलब पाइरहेका छन् ।

दक्षिण अपि|mकामा मात्र तीन सयको हाराहारीमा नेपाली डाक्टरहरू रहेको अनुमान छ । क्रूर तानाशाह इदी अमिनको मुलुक युगान्डामा चार सयभन्दा बढी नेपाली रहेको अनुमान छ । संख्या बढ्दै गएपछि नेपालीहरूले आफ्नो साझा संगठन बनाउने तयारी सुरु गरसिकेका छन् । नाइजेरयिामा पनि एक सयभन्दा बढी नेपाली छन् । यसका अतिरत्तिm दक्षिण अपि|mका, मोजाम्बिक, घाना, जाम्बिया, केन्या, इथोपिया, तान्जानिया र अन्य अपि|mकी मुलुकहरूमा पनि नेपालीहरूको उपस्िथति क्रमशः बढ्दो छ । लामो समयदेखि त्यहाँ बसोबास गररिहेकाहरूले त आफ्नै व्यवसाय पनि सुरु गरसिकेका छन् । तिनैमध्येका एक हुन्, अवतार गुरुङ । गैरआवासीय नेपाली संघ, दक्षिण अपि|mकाका अध्यक्षसमेत रहेका गुरुङको 'स्वागत' रेस्टुराँको त्यहाँ पुग्ने नेपाली सबैले चर्चा गर्छन् । कतिपय नेपालीका लागि रोजगारीको अवसरसमेत दिने गरेको छ, गुरुङको उक्त रेस्टुराँले ।

त्यसैगरी जिम्बाबे र जाम्बियाको सीमामा रहेको भिक्टोरयिा फलस्िथत भारतीय रेस्टुराँमा पनि थुप्रै नेपाली कार्यरत छन् । वरपिरबिाट दक्षिण अपि|mकाले घेरएिको सानो मुलुक लेसेथोमा करबि १० जना नेपाली परविारसहित बसोबास गर्छन् । त्यसबाहेक विश्व खाद्य कार्यक्रम, एक्सन एड, संयुक्त राष्ट्र संघलगायतका प्रतिष्ठित संस्थाका उच्च पदमा काम गर्ने नेपालीहरूको सूची पनि लामै छ । भर्खरै मात्र पूर्वप्रमुख निर्वाचन आयोगका आयुक्त भोजराज पोखरेलले सुडानको जनमत-संंग्रहमा संयुक्त राष्ट्रसंघको उच्चस्तरीय निर्वाचन पर्यवेक्षक टोलीको सदस्यका रूपमा तीन महिनाभन्दा बढी काम गरेका थिए ।

धेरै वर्षदेखि गृहयुद्धको मार खेपिरहेको लाइबेरयिामा पनि करबि एक दर्जन नेपाली पाइलटले विभिन्न कम्पनीका जहाज उडाइरहेका छन् । नेपालको श्री एयरलाइन्सले त आफ्ना तीनवटा जहाज नै लाइबेरयिा र पश्चिम सहारा पुर्‍याएको छ । ती जहाजसँगै छ सदस्यीय नेपाली उडान टोली त्यहीँ खटिएको छ । त्यस अतिरत्तिm नेपाल नागरकि उड्डयन प्राधिकरणका एयर ट्राफिक कन्ट्रोलर अधिकृत -एटीसी अफिसर)हरू पनि बिदा लिएर भए पनि सुडान र लाइबेरयिास्िथत राष्ट्रसंघीय मिसन अन्तर्गत काम गर्न जाने गरेका छन् ।

तलब र सुविधा आकर्षक भए पनि सुरक्षाका हिसाबले भने त्यहाँ पुग्ने नेपालीहरूले धेरै सचेत हुनु आवश्यक छ । विमानस्थलदेखि सुरु हुने लुटपाट होटलसम्म पनि जारी रहन्छ । बाटोमा एक्लै हिँड्नु अझै पनि कुनै पनि विदेशीका लागि खतराजस्तै हो ।



तर, बेखबर राज्य

सरकारले संस्थागत रूपमा वैदेशिक रोजगारीका लागि विश्वका १ सय ८ मुलुकका लागि श्रमबजार खुला गरसिकेको छ । वैदेशिक रोजगारीका लागि अनुमति खुला भएको पछिल्लो मुलुक हो, जाम्बिया । विदेसिएका नेपालीहरूमध्ये ९० प्रतिशत मलेसिया, साउदी अरेबिया, कतार, संयुक्त अरब इमिरेट्समा छन् । अपि|mकी मुलुकहरूमा सरकारले रोजगारीमा जाने बाटो खुला गरे पनि कति नेपाली त्यहाँ पुगेका छन् भन्ने यकिन तथ्यांक सरकारसँगै छैन । जबकि भारत र बंगलादेशको बाटो हुँदै थुपै्र संख्यामा नेपालीहरू अपि|mकी मुलुक पुग्ने गरेको देखिन्छ ।

ती मुलुकहरूमा नेपालीहरूको बढ्दो गमनलाई नजरअन्दाज गर्दा भविष्यमा ठूलै दुर्घटना दोहोरनि सक्ने जोखिम पनि हुन सक्छ । मध्यअपि|mकी मुलुक लिबिया पुगेका नेपालीहरूले खेप्नुपरेको सास्ती त्यसैको परण्िाति थियो । सरकारी निकायहरूले त्यसतर्फ समयमै चनाखो हुन सके कुनै राजनीतिक र अन्य विपत्ति आइपरे पनि तत्काल उद्धार सुरु गर्न सहज हुने र नेपालमा परविारजन पनि ढुक्क हुने अवस्था निर्माण हुन सक्थ्यो । त्यसैगरी कुनै एक मुलुकमा नेपाली कामदारको संख्या उल्लेख्य रहेको पाए सरकारले त्यस मुलुकसँग श्रम सम्झौताका लागि पनि पहल गर्न सक्छ, जसले गर्दा नेपालीहरूले अन्य मुलुकका नागरकिसरह तलब र सुविधा पाउनुका साथै उनीहरूको जीउधन थप सुरक्षित बन्ने थियो । नेपाल वैदेशिक रोजगार व्यवसायी संघका अध्यक्ष सोमलाल बटाजूका अनुसार सरकारले रोजगार प्रवर्द्धनका लागि केही गरेको छैन । बटाजू भन्छन्, "जति पहल भएको छ त्यो सबै व्यवसायीहरूका तर्फबाट भएको छ । वैदेशिक रोजगार प्रवर्द्धन बोर्डले क्षतिपूर्ति र घाइतेको उपचार गराउँदैमा फुर्सद छैन ।"

अहिले नै अपि|mका जानेहरूको संख्या उल्लेख्य नभए पनि बजार विस्तारका लागि अपि|mका राम्रो गन्तव्य हुन सक्ने र सरकारले पनि आवश्यक परे पहल गर्नुपर्नेमा वैदेशिक रोजगार विभागका निर्देशक मनोहरप्रसाद खनाल पनि सहमत देखिन्छन् । सरकारी बेवास्ताका बाबजुद गैरआवासीय नेपाली संघको अनुमानमा अपि|mकामा रहेका नेपालीहरूको संख्या एक हजारभन्दा बढी छ । संघका पूर्वप्रवक्ता जुगल भूर्तेल भन्छन्, "नेपालीहरूको संख्या बढ्दै गएको छ भने सरकारले त्यस्ता मुलुकहरूसँग श्रम सम्झौता गर्न पहल गर्नुपर्‍यो ।" उनका अनुसार आज विदेसिनेहरू भोलि देशकै मानवपुँजी बन्नेछन् र उनीहरूले हासिल गरेको सीप र अनुभव भविष्यमा नेपालभित्रै उपयोगी हुनसक्छ । भूर्तेल भन्छन्, "देशभित्र बेरोजगार बस्नुभन्दा विदेशबाट रेमिट्यान्स र सीप भित्रिन्छ भने त्यसलाई राम्रै मान्नुपर्छ । त्यसलाई कसरी व्यवस्िथत बनाउने भन्ने मात्र हो ।"







'वास्तविकता बुझेर आउँदा सजिलो’



पाल्पाको रडिी बजारछेउको अर्गली गाउँका डा खिमानान्द शर्मा गैरे दक्षिण अपिकामा बस्दै आएका नेपालीहरूमध्ये सबैभन्दा पुराना र प्रतिष्ठित मानिन्छन् । भारतको मुम्बईस्िथत ग्रान्ट
मेडिकल कलेजबाट सन् १९७४ मा एमबीबीएस अध्ययन पूरा गरेपछि त्यहीँबाट बालरोग र नाक, कान, घाँटी रोगमा विशेषज्ञता हासिल गरे । उनकी श्रीमतीले पनि नाक, कान, घाँटीमा एमएस पूरा गरनि् । विशेषज्ञता हासिल गरेपछि उनीहरू दुवै स्वदेश फर्किए, तर यहाँ उनीहरूले हासिल गरेको उच्च शिक्षाको कुनै कदर भएन, बरु कान्ति अस्पतालमा कनिष्ठ डाक्टरको भूमिका दिइयो । तलब पनि कम र आफूले हासिल गरेको ज्ञानको सदुपयोग हुने सम्भावना नदेखेर गैरे सन् १९८० मा दक्षिण अपि|mका पुगे । लगत्तै उनकी श्रीमती विमला पनि त्यतै लागिन् ।

जातीय रंगभेदको चरम पीडामा रहेको दक्षिण अपि|mकामा त्यसताका नेपाली पासपोर्ट मान्य थिएन । त्यसैले गैरे ट्रान्सकेई भन्ने ठाउँ पुगे । हाल ट्रान्सकेई दक्षिण अपि|mकाको इस्टर्न केप राज्यका रूपमा चिनिन्छ, जसलाई दक्षिण अपि|mका र इजरायलले मात्र छुट्टै देशको मान्यता दिएका थिए । त्यहाँ गैरेले आकर्षक तलबसँगै खाने बस्ने सुविधासमेत पाए । हाल उनी त्यही इस्टर्न केपस्िथत नेल्सन मण्डेला शिक्षण अस्पतालको बालस्वास्थ्यसेवाको प्रमुखका रूपमा कार्यरत छन् । उनकी श्रीमती वाल्टर सिसुलु विश्वविद्यालयअन्तर्गत स्वास्थ्य विज्ञान संकायमा एसोसियट प्रोफेसर र इएनटी विभागको प्रमुख छिन् । गैरे दम्पतीका तीन छोरामध्येका एक १३ वर्षदेखि स्थानीय अस्पतालमा कार्यरत छन् भने माइला व्यवस्थापन पढ्दैछन् । कान्छाचाहिँ केपटाउन विश्वविद्यालयमा एमबीबीएस गर्दैछन् ।

गैरे दम्पतीबाहेक पनि दक्षिण अपि|mकामा मात्र करबि तीन सय नेपाली डाक्टरहरू रहेको अनुमान छ । डाक्टर, इन्जिनियर, पाइलट र एकाउन्टेन्टजस्ता उच्च तहका दक्षहरूले राम्रो अवसर पाए पनि अदक्षहरूका लागि अपि|mकी मुलुक जोखिमपूर्ण नै रहेको गैरे बताउँछन् । भन्छन्, "कम्पनीको वास्तविकता बुझेर यहाँ आए धेरै सहज हुन्छ, अन्यथा एक छाक टार्न पनि कठिन छ ।" अपि|mकी मुलुकहरूमा बेरोजगारीको अवस्था विकराल रहेको हुँदा प्रशस्त जानकारी नराख्दा समस्या पर्ने गैरेको ठहर छ ।



 डा खिमानान्द शर्मा गैरे









'सन्तुष्टि मिलेको छ’



हिक्मत थापा



पाँच वर्षदेखि नाइजेरयिाको राजधानी लागोसमा बस्दै आएका हिक्मत थापा हाल त्यहाँको प्रतिष्ठित औद्योगिक प्रतिष्ठान डाँगोटे इन्डस्िट्रज लिमिटेडको खाद्य विभागका महाप्रबन्धक हुन् । खाद्य प्रविधि विषय पढेका थापा पहिले नेपालका चाउचाउ उद्योगहरूमा कार्यरत थिए । पछि कामको सिलसिलामा भारत गएका बेला डाँगोटेको अवसर पाएर उनी नाइजेरयिा पुगेका हुन । डाँगोटेको उनीमातहतको कम्पनीले चिनी, मैदा, आटा, चाउचाउ, पास्ता, जुस, नुन र अन्य खाद्यवस्तुहरू उत्पादन गर्छ । त्यसका अतिरत्तिm डाँगोटे सिमेन्ट उत्पादनका लागि पनि नाइजेरयिामा अग्रणी मानिन्छ । कैलाली घर भएका थापाका अनुसार नाइजेरयिा पुगेका अधिकांश नेपालीहरू खाद्य विशेषज्ञ, इन्जिनियर र औद्योगिक प्राविधिक, चार्टर्ड एकाउन्टेन्ट, बजार व्यवस्थापक, सुरक्षाकर्मी र कुकका रूपमा छन् । अमेरकिा, युरोप र अन्य विकसित मुलुकको तुलनामा केही प्राविधिक ज्ञान हासिल गरेका दक्ष नेपालीहरूका लागि अपि|mका काम पाउन धेरै सजिलो छ । थापा भन्छन्, "यहाँ डिग्री र अनुभवका हिसाबले धेरैले काम पाएका छन्, जसले राम्रो आम्दानीसँगै सन्तुष्टि पनि दिएको छ ।"











'फुटबल हेरेर दुःख बिर्सिएँ’



 रामहरि थापा



कामको सिलसिलामा छ वर्षअघि दक्षिण अपि|mका पुगेका अर्का नेपाली हुन्, रामहर िथापा, ४० । नुवाकोटका थापा दक्षिण अपि|mका जानुअघि नेपाल पुलिस क्लबसँग आबद्ध थिए । क्लबका तर्फबाट उनी विभिन्न फुटबल प्रतियोगिताहरूमा समेत सहभागी भएका थिए । देशभित्र भरपर्दो रोजगारीको अवसर नपाएपछि उनी अपि|mकी मुलुकतर्फ लागेका हुन् । सुरुका दिन निकै कष्टकर भए पनि हाल भारतीय रेस्टुराँमा हेड कुक रहेका उनी मासिक करबि एक लाख रुपियाँ कमाउँछन् तर देश छाडे पनि उनमा रहेको फुटबलप्रतिको मोह भने टुटेको छैन । त्यसैले दक्षिण अपि|mकामा गत वर्ष आयोजित विश्वकप फुटबल प्रतियोगिताका केही खेलहरू प्रत्यक्ष हेर्न उनी रंगशाला नै पुगे । थापा भन्छन्, "परदेशको दुःखले आजित भएको बेला विश्वकप प्रत्यक्ष हेर्दाको क्षण जीवनकै सबैभन्दा अविस्मरणीय क्षण बन्यो ।"









'सुरक्षाबाहेक सबै ठीक छ’



 सुरेश सिंह



देशभित्रै दुई दशकभन्दा बढीको लेखा र वित्त प्रशासनको अनुभव बटुलेका सुरेश सिंह अहिले युगान्डाको राजधानी कम्पालास्िथत एउटा कम्पनीमा लेखापरीक्षक छन् । यसअघि खाडीसमेत पुगिसकेका सुरेशले हाल मासिक तलब एक हजार अमेरकिी डलर र दुई सय डलर खानाका लागि पाउने गरेका छन् । आफू कार्यरत कम्पनीमा मात्र २० जना नेपाली विभिन्न पदमा कार्यरत रहेको उनी बताउँछन् । सिंहले काम गर्ने कम्पनी विगत १२ वर्षदेखि बैँकिङ् र होटल व्यवसायसँग आबद्ध छ । नेपालीहरू आन्तरकि लेखापरीक्षक, प|mन्ट अफिस म्यानेजर, फुड एन्ड बेभरेज म्यानेजर, बजार व्यवस्थापक, शाखा व्यवस्थापक, सेफ र सुरक्षा कर्मीका रूपमा कार्यरत छन् । सिंह भन्छन्, "सेवा र सुविधा राम्रो भए पनि सुरक्षा अलि कमजोर छ ।"







भारतबाट युगान्डा



 वीरबहादुर थापा



पुख्र्यौली घर दाङ भएका वीरबहादुर थापा सात वर्षदेखि युगान्डामा छन् । उनी भारतीय खानाका सेफका रूपमा स् पेक गु्रप कम्पनीमा काम गर्दै आएका छन् । रेस् टुराँहरूको यो समूह भारतीय परकिारका लागि परििचत मानिन्छ । उनले खाना सुविधासहित मासिक १ हजार ५ सय अमेरकिी डलर पाउँछन् । त्यसका अतिरत्तिm उनलाई प्रत्येक दुई वर्षमा एकपटक घर आउन-जान पनि कम्पनीले नै टिकट दिने गरेको छ । सानैदेखि भारतमा बस् दै आएका उनको परविार अझै नयाँदिल्लीमा रहेको छ । थापा भन्छन्, "यहाँ कामदारलाई कुनै विभेद छैन ।"